EU-PPIP realiza sorumutu ba dalauluk Komisaun Diretiva ka PSC (Project Steering Committee) nian iha Dili

26 Agostu 2021: Ohin, Ministériu balun, reprezentante sira husi delegasaun Uniaun Europeia (EUD), no Banku Investimentu Europeu (EIB), hala’o sorumutu hodi ko’alia kona-ba projetu potensiál sira iha setór bee, reziduu sólidu, no floresta ba Timor-Leste, iha ámbitu husi sorumutu ba dalauluk Komisaun Diretiva Projetu nian ka PSC (Project Steering Committee) hosi Programa Preparasaun no Implementasaun Projetu (PPIP).

PPIP ninia objetivu mak atu apoia identifikasaun, preparasaun, no implementasaun projetu investimentu sira ne’ebé mak teknikamente, finanseiramente, ekonomikamente, ambientalmente, no sosialmente di’ak iha setór tolu: Fornesimentu Bee, Saneamentu no Drenajen; Jestaun Reziduu Sólidu no Floresta.

Projetu ne’e ofisialmente lansa ona iha loron 10 fulan-Juñu tinan 2021 ho sorumutu abertura (kick-off) ida entre reprezentante sira Governu Timor-Leste nian, Banku Investimentu Europeu, Delegasaun Uniaun Europeia nian iha Timor-Leste, no COWI nu’udar konsultór projetu nian.

Hafoin fulan rua, Komité Diretiva Projetu nian (PSC), ne’ebé kompostu husi reprezentante nível aas sira Governu Timor-Leste nian, EUD iha Dili no EIB, hala’o sorumutuk hodi ko’alia kona-ba progresu husi projetu ne’e, kona-ba planu ba atividade sira kapasitasaun nian no kona-ba ideia projetu nian balu, entre asuntu xave sira seluk tan.

Exelénsia Vise-Primeiru-Ministru no Ministru Planeamentu no Territóriu, Jose Maria dos Reis, loke sorumutuk ne’e hodi agradese partisipasaun audiénsia nian tuir kedas ho rekoñesimentu ba progresu PPIP nian, hanesan hatudu iha Relatóriu Inisiál ka IR (Inception Report), ne’ebé aprezenta oportunidade sira ba investimentu ne’ebé sei revee no atualiza hodi garante susesu iha implementasaun projetu nian. Exelénsia mós destaka kompromisu Governu Konstitusionál VIII nian ba dezenvolvimentu parte súl Timor-Leste nian no rekomenda ba konsultór atu esplora dezenvolvimentu barrajen multi-funsaun ne’ebé di’ak ba abastesimentu bee nian, agrikultura no enerjia iha rejiaun ne’e.

Exelénsia ne’e mós ko’alia kona-ba aspetu xave balun ba susesu Programa ne’e nian, inklui fortalesimentu rekursu umanu no instituisaun sira, envolvimentu setór privadu nian, no transferénsia koñesimentu hosi konsultór COWI ba funsionáriu nasionál sira, liu-liu ba jerasaun foin-sa’e nian. Ikus liu, Eselénsia hatudu ninia optimizmu ba faze identifikasaun projetu nian ne’ebé sei lori ba to’o iha faze pre-viabilidade no viabilidade ida ne’ebé susesu no implementasaun globál projetu nian.

Embaixadór Uniaun Europeia nian ba Timor-Leste, Sr. Andrew Jacobs, temi sinerjia sira entre serbisu EUD nian ne’ebé la’o hela no setór tolu ne’ebé abranje husi PPIP, hodi hatutan katak “Uniaun Europeia hakarak promove dezenvolvimentu ekonómiku no prosperidade iha Timor-Leste liuhusi kreximentu ekonómiku sustentável ida ne’ebé matak no azúl. Diversifikasaun no dezenvolvimentu ekonomia reprezenta oportunidade laos de’it ba Timor-Leste maibé ba mós setór privadu Europeu no ba investidór sira no Banku investimentu sira. Oportunidade sira-ne’e eziste liuliu iha dezenvolvimentu cadeia de valor (value chain) iha agroflorestal (merkadu nixu/sertifikasaun), sertifikasaun karbonu, enerjia renovável, peska sustentável, akuakultura no konservasaun biodiversidade”.

Koordenadór Projetu Banku Investimentu Europeu nian, Sr. Raoul Pedrazzani , esplika katak hafoin Faze Inisiál ne’e, projetu ne’e agora hakat dadauk ona ba identifikasaun projetu. Iha faze ida-ne’e, konsulta ho Governu Timor-Leste, promotór, benefisiáriu no ko-finansiadór potensiál sira sei sai xave ba susesu implementasaun projetu sira ne’ebé elijível. Nia hatutan mós katak projetu sira-ne’e tenke kumpri padraun ambientál no sosiál sira no mós, maksimiza asaun klimátika no sustentabilidade ambientál. Ikusliu, Nia hato’o ninia satisfasaun ho kolaborasaun di’ak entre Governu Timor-Leste no ekipa projetu nian iha Jerál.

Enkontru ne’e partisipa husi S.E. Sr. Jose Maria dos Reis, Vice Primeiru Ministru no Ministru Planeamentu no territóriu; S.E. Sr. Miguel Pereira de Carvalho, Ministru Administrasaun Estatál; S.E. Sra. Adaljiza Albertina Xavier Reis Magno, Ministra Negósiu Estranjeiru no kooperasaun; S.E. Sr. Rui Agusto Gomes, Ministru Finansas; S.E. Sr. Andrew Jacobs, Embaixador EUD nian ba Timor-Leste; Sr. Benoit Cambier, EIB nia Xefe Gabinete iha Pasífiku; nune’e mós reprezentante sira seluk husi Governu Timor-Leste, EIB, EU, no konsultór PPIP nian COWI.

Kona-ba Komisaun Diretiva Projetu nian ka PSC (Project Steering Committee) hosi Programa PPI nian
Komisaun Diretiva (PSC) Projetu PPIP ne’e co-prezide husi Ministériu planu no Ordenamentu, Ministériu Finansas no Banku Investimentu Europeu. Governu Timor-Leste mós reprezenta iha PSC husi Ministériu Negósiu Estranjeiru no kooperasaun, Ministériu Administrasaun Estatál, Bee Timor-Leste (BTL), no Ministériu Agrikultura no Peskas.

Kona-ba Uniaun Europeia
Uniaun Europeia (UE) mak Uniaun ekonómika no polítiku úniku ida entre nasaun 27 iha Europa ne’ebé hamutuk, kobre parte barak husi kontinente ne’e. Antesesór UE nian –  Komunidade Europeu ba Karvaun no Besi-asu – harii iha sekuénsia Funu Mundiál Daruak nia no harii ho entendimentu ida katak país sira ne’ebé mak halo Negósiu ba malu sai ekonomikamente interdependente no nune’e bele evita konflitu. Iha Timor-Leste EU nu’udar segundu doadór boot liu hotu iha asisténsia ba dezenvolvimentu (finansiamentu subvensionadu ). UE komprometidu atu apoia Planu Dezenvolvimentu Estratéjiku Timor-Leste nian ba 2011-2030, ne’ebé ho objetivu atu transforma Timor-Leste sai nasaun ho rendimentu médiu-altu iha tinan 2030 bazeia ba kresimentu rápidu, inkluzivu ne’ebé permite atu hadi’a infraestrutura, abilidade traballadór sira-nian, edukasaun, formasaun no sistema saúde nian, no kombate moris-ki’ak no malnutrisaun. Asisténsia UE nian foka liu ba iha rekuperasaun no dezenvolvimentu ekonómika matak no sustentável, dezenvolvimentu rurál, governasaun di’ak ba dezenvolvimentu sustentavel no Igualdade jéneru.

Atu hetan informasaun liu tan bele kontaktu:

Sr. Jan Drozdz, Líder Ekipa PPIP nian.

Email: jadrx(at)cowi.com